بیان خسارت وزیر در این مکر ( بخش سیزدهم )

مشاهده ی بخش های قبلی ابیات از شماره ی 525 تا 552 بیان خسارت وزیر در این مکر   همچو شه نادان و غافل بُد وزیر پنجه میزد با قدیم ناگزیر از نظر علم فلسفه ، خدا : قدیم ناگزیر نامیده می شود .   با چنان قادر خدائی کز عدم صد چو عالم ، هست گرداند به دم خدایی که می تواند از هیچ ، صد برابر چنین دنیایی را در یک دم ( یک نفس ) ایجاد کند .   صد چو عالم در نظر پیدا کند چون که چشمت را به خود بینا کند اگر چشم تو ا به حقیقت باز کند صدها عالم در نظر تو هویدا می شود .   مشاهده ی بخش های قبلی ابیات از شماره ی 525 تا 552   بیان خسارت وزیر در این مکر   همچو شه نادان و غافل بُد وزیر پنجه میزد با قدیم ناگزیر از نظر علم فلسفه ، خدا : قدیم ناگزیر نامیده می شود .   با چنان قادر خدائی کز عدم صد چو عالم ، هست گرداند به دم خدایی که می تواند از هیچ ، صد برابر چنین دنیایی را در یک دم ( یک نفس ) ایجاد کند .   صد چو عالم در نظر پیدا کند چون که چشمت را به خود بینا کند اگر چشم تو ا به حقیقت باز کند صدها عالم در نظر تو هویدا می شود .   گر جهان پیشت بزرگ و بی بنی است پیش قدرت، ذره ای می دان که نیست اگر این جهان به چشم تو بزرگ و بی پایان ( بی بنی ) است بدان که در برابر قدرت خداوند هچ است و ذره ای بیش نیست .   این جهان خود حبس جانهای شماست هین ! دوید آن سو، که صحرای شماست صحرا در این نوع ادبیات به معنای بیابان نیست به معنای محلی سبز و خرم برای گشت و گذار است . در سخنان مولانا و دیگر عارفان تن مانند قفسی است که روح در آن اسیر است و در آن سوی این جهان مادی ، صحرایی است که روح در آن آزاد است .   این جهان محدود و آن خود بی حد است نقش و صورت ، پیش آن معنی، سد است این جهان جهانی محدود برای جانها ست و آن جهان بدون هیچ سدی برای جان . برای ادراک آن جهان معنا ، باید از زندگی نقش و صورت و از حیات مادی گذشت .   صد هزاران نیزۀ فرعون را در شکست از موسیی، با یک عصا صد هزاران طب جالینوس بود پیش عیسی و دمش، افسوس بود صد هزاران دفتر اشعار بود پیش حرف امیی اش، عار بود در این سه بیت آنچه در ماورای عالم ماده است با جهان مادی مقایسه می شود و مولانا قدرت فرعون و دانش جالینوس و اشعار بلند عرب را به ترتیب در مقابل معجزه ی عصای موسی ، نفس زندگی بخش عیسی و نفوذ قرآن می گذارد و می گوید که قدرت معنوی و الهی پیامبران می تواند بر عظیم ترین پدیده های مادی غالب شود . افسوس بود : مسخره بود طب جالینوس : بنا به گفته اطبای یونان قدیم چون سقراط . جالینوس و .... و نیز اطبای ایرانی چون :ابوعلی سینا ، رازی و ..... در انسان چهار طبع وجود دارد .بر این اساس که کدامیک از موارد چهار گانه مورد احتراق و سوخت و ساز قرار نگرفته باشد بیمار دارای غلبه همان خلط خواهد شد در درمان بیماریها سعی بر آن است که مزاج افراد به اعتدال نزدیک شود . مثلا اگر مزاج فردی سرد و خشک است دارو و غذاهای گرم و تر ، برای وی تجویز می شود تا به اعتدال نزدیک گردد .http://mekela.blogfa.com) )   با چنین غالب خداوندی، کسی چون نمیرد ، گر نباشد او خسی ؟ "چون نمیرد " یعنی چطور ممکن است کسی در راه چنین خدایی از سر هستی خود نگذرد . مگر اینکه خسی باشد .   بس دل چون کوه را، انگیخت او مرغ زیرک با دو پا، آویخت او "مرغ زیرک " در کلام مولانا کسی است که خود را آگاه از اسرار غیب می پندارند . انسان عاقلی که به خود می نازد .   فهم و خاطر تیز کردن ، نیست راه جز شکسته، می نگیرد فضل شاه مبادا فکر کنی که راه رسیدن به حق ، تند و تیز کردن فهم و ذهن هست . لطف پروردگار دست کسی را میگیرد که در برابر او شکستگی و افتادگی کند و از سر هستی خود بگذرد . شناخت حق با زیرکی ، هوشیاری ، بحث علمی و استدلال ممکن نیست .   ای بسا گنج آکنان ِ،  ُکنج کاو کان خیال اندیش را، شد ریش گاو گاو که بود تا تو ریش او شوی؟ خاک چه بود تا حشیش او شوی؟ "گنج آکنان کنجکاو " اشاره به کسانی است که واقعا در جستجوی حقیقت اند . "خیال اندیش " کسی است که می خواهد با تیز کردن ذهن به حق برسد . سخن مولانا این است که بسیاری از شیفتگان راستین حق ، بیهوده به دنبال این خیال اندیشان میرند و به حق نمی رسند و مسخره و احمق ( ریش گاو) به چشم می آیند . تو چرا بازیچه ی این خیال اندیشان میشوی ؟ و در برابر جهان خاکی چرا خود را مانند خار و خس پست می کنی ؟ از هستی این جهان بگذر تا به حق بپیوندی . حشیش : گیاه    چون زنی از کار بد شد روی زرد مسخ کرد او را خدا و، زهره کرد عورتی را زهره کردن، مسخ بود خاک و گِل گشتن، چه باشد ای عنود؟ اشاره به داستان هاروت و ماروت دارد : دو فرشته بودند که میپنداشتند که هرگز گناه نمی کنند . پروردگار آنها را به زمین فرستاد و زن زیبایی توانست آنها را به گناه آلوده کند و این زن از آنها اسم اعظم آموخت و به آسمان رفت و خدا – با اینکه روی او زرد و شرمسار از گناه بود – او را به صورت ستاره ی زهره در آورد . مسخ یعنی حلول نفس آدمی به پیکر حیوان یا آنچه در مراتب خلقت پست تر از آدمی باشد . مولانا میپرسد که : تبدیل یک انسان به ستاره ی زهره مسخ است اما تو که مقام والای انسان را با چسبیدن به این عالم " خاک و گل" پست می کنی و از او یک موجود مادی میسازی ، این مسخ نیست ؟ عنود : ستیزه گر و لجباز   روح می بردت سوی چرخ برین سوی آب و گل شدی در اسفلین خویشتن را مسخ کردی زین سفول زآن وجودی که، بُد آن رشک عقول پس ببین ، کین مسخ کردن چون بود؟ پیش آن مسخ، این به غایت دون بود ابیات بالا را در این سه بیت باز میکند : تو به جای پیروی از روح خود که سیر الهی داشت ، به سوی این جهان مادی پست کشیده شدی . بااین پستی و فرومایگی ( سفول ) خود را مسخ کردی و از وجود انسانی که می توانست عقل ها را به رشک و حیرت اندازد موجود پستی ساختی .   اسب همت سوی اختر تاختی آدم مسجود را نشناختی با توجه به ابیات قبل ، اختران یا کواکب نیز از آثار حیات مادی و این جهان هستند و همت یا توجه مرد راه خدا نباید به آنها معطوف شود . اخترشناس یا طالع بینی که مسائل هستی را به تاثیر سعد و نحس اختران مربوط می کند ، از حقیقت انسانیت آگاهی ندارد و نمی داند که حقیقت انسان چنان عظمتی دارد که به فرمان پروردگار می بایست فرشتگان به آن سجده کنند . مسجود ، جسم خاکی آدم نیست ، آن روح والای او است که ظرفیت معرفت الهی را دارد . این روح والاست که خداوند امانت عشق و معرفت خود را به او می سپارد .   آخر آدم زاده ای ای ناخلف چند پنداری تو پستی را شرف ؟ آخر تو موجود ارزشمندی هستی تا کی می خواهی برای ارزش های مادی پست شوی ؟   چند گویی: من بگیرم عالمی؟ این جهان را پر کنم از خود همی تا کی می خواهی لاف قدرت بزنی ؟   گر جهان پر برف گردد سربه سر تاب خور بگذاردش با یک نظر در این بیت برف کنایه از حیات مادی و آثار این جهانی است  و آفتاب ( تاب خور : تابش خورشید ) معرفت حق است که چون در دل بتابد تمام علایق این جهانی را چون برف آب می کند و خود پرستی را از میان بر میدارد .   ِوزر ِ او و صد وزیر و  صد هزار نیست گرداند خدا، از یک شرار مولانا به داستان وزیر پادشاه بر میگردد و می گوید : یک شرار عنایت یا توجه خداوند می تواند تباهی و بدکاری ( وزر: بار ، به کنایه گناه ) آن وزیر و صدها هزار چون او را از میان بر دارد و همان اسباب گمراهی را به صورت وسیله ی هدایت در آورد .   عین آن تخییل را، حکمت کند عین آن زَهرآب را، شربت کند تخییل به معنای خیال انگیزی است و منظور مولانا آن گونه خیال انگیزی است که گمراه کننده باشد و در مقابل آن ، حکمت یعنی سخن درست و هدایت کننده . تبدیل هر تلخی به شیرینی نیز با عنایت او میشود .    آن گمان انگیز را سازد یقین مِهرها رویاند  از اسباب کین آن "گمان انگیز" همان تخییل یا هر عامل گمراه کننده است که بنده را از راه معرفت باز دارد و مولانا میگوید : عنایت پروردگار همان شک را نیز به عامل یقین تبدیل می کند . یقین ، اعتقاد و تکیه کردن به پروردگار و قبول اوست چنان که گویی بنده حق را میبیند و امور غیبی را به چشم دل مشاهده می کند و چنان باور دارد که جایی برای شک باقی نمی ماند .   پرورد در آتش ابراهیم را ایمنی روح سازد، بیم را اشاره به سرگذشت ابراهیم و تبدیل آتش او به گلستان است . عنایت حق چیزی مانند آتش که بیم سوختن به همراه دارد را ، به چیزی بدل می کند که روح بی هیچ ترس به سوی آن میرود و به راه حق می افتد . این بیم از منازل کمال است .   از سبب سوزیش، من سودائیم در خیالاتش چو  سوفسطائیم این بیت در حقیقت نتیجه گیری ابیات بالا است : قدرت حق اسباب و علت ها را می سوزاند و آنچه مشیت اوست می کند ، و اه انسان را چنان گیج میکند که از رسیدن به حقایق نا امید می شود و مانند سوفسطائیان تحقیق و جستجو را رها میکند . مرد راه خدا ، در این مرحله خود را به پروردگار می سپارد تا فضل حق او را به سر منزل معرفت برساند . سوفسطائیان : دسته ای از صوفیان که درباره ی علل حدوث اتفاقات شک داشتند . بعضی بر این باور بودند که : شناسائی حقیقی همان شناختی است که ما با حواس خود بدست می آوریم بنابراین آنچه حواس هر کسی گواهی می دهد برای او عین حقیقت است و نتیجه می گیرد که حقیقت نسبی است و هیچ دانش پایدار و مطلقی وجود ندارد. ( http://frhdaily.blogspot.com/2006_08_01_archive.html) اینجا به معنای واله و شیدا است .